Τα "κόκκινα σημεία" στη διαδρομή του μετρό

ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 29/4/2007

Τι αποκαλύπτει έκθεση για το μετρό Θεσσαλονίκης που συντάχθηκε από ειδικούς και αρχαιολόγους για λογαριασμό τής "Αττικό Μετρό Α.Ε." Στην περίπτωση του Σιντριβανίου, η (αρχαιολογική και όχι μόνο...) σκαπάνη έπεσε πάνω σε 35 τάφους (από τα πρώιμα ελληνιστικά μέχρι και τα ύστερα ρωμαϊκά χρόνια), στους οποίους βρέθηκαν σκελετοί, νομίσματα, ειδώλια, οστέινες περόνες, πήλινα και γυάλινα αγγεία, χρυσά και χάλκινα κοσμήματα. Την εποπτεία και παρακολούθηση του συνόλου του έργου έχουν ήδη αναλάβει η 9η και η 16η Εφορεία. Ήδη, ο σχεδιασμός του έργου μεταβάλλεται, με οριστική πλέον την απόφαση οι σήραγγες του μετρό να "κατέβουν" από 14 έως και 31(!) μέτρα κάτω από την επιφάνεια της γης, αντί των 7-9 μέτρων που προέβλεπε ο αρχικός σχεδιασμός. Αξίζει να σημειωθεί, πάντως, ότι η σχετική απόφαση λαμβάνεται τώρα, που τα έργα ήδη "τρέχουν" και με όποια (οικονομική ή χρονική) επιβάρυνση ενδέχεται να συνεπάγονται οι συγκεκριμένες τροποποιήσεις, παρά το γεγονός ότι, όπως παρουσιάζει σήμερα η "Μακεδονία της Κυριακής", η κατασκευάστρια κοινοπραξία είχε στη διάθεσή της, ήδη πριν από το στήσιμο των πρώτων εργοταξίων, έκθεση αρχαιολογικής... "επικινδυνότητας" του υπεδάφους της Θεσσαλονίκης (τουλάχιστον στη γραμμή από την οποία θα διέλθουν οι σήραγγες του μετρό). Τα σημεία στο "κόκκινο" Στους τρεις σταθμούς του μετρό που θα κατασκευαστούν εντός των τειχών της αρχαίας πόλης εστιάζουν οι ειδικοί επιστήμονες τον μεγαλύτερο κίνδυνο εντοπισμού αρχαιοτήτων στο μετρό της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα, σύμφωνα με την έρευνα που διεξήχθη για λογαριασμό της κατασκευάστριας κοινοπραξίας, μεταξύ αυτών των αρχαιοτήτων δεν αποκλείεται να περιλαμβάνεται και η ρωμαϊκή οδός "Βία Ρέτζια", με δεδομένο ότι το βάθος της κυμαίνεται από 4,50 μέτρα ως 6,90 μέτρα (σημειωτέον ότι για το πλάτος του οδοστρώματός της γίνονται απλώς εικασίες, καθώς έχει εντοπιστεί από τα 6,90 έως τα 10 μέτρα, ενώ υπάρχουν ίχνη και πεζοδρομίων, πλάτους 2,10 μέτρων). 1. Σιδηροδρομικός Σταθμός Μεταξύ 6-6,50 μέτρων αναμένεται να εντοπιστούν αρχαία στον εν λόγω σταθμό, ο οποίος θα κατασκευαστεί επί της Μοναστηρίου, ακριβώς απέναντι από την είσοδο του σιδηροδρομικού σταθμού. Ο υδροφόρος ορίζοντας στην περιοχή βρίσκεται στα 5,80 μέτρα. Στον ίδιο χώρο έχουν καταγραφεί 58 αρχαιολογικές ανασκαφές (στην περιοχή που ορίζεται από τις οδούς Κωλέττη, Γιαννιτσών, Προμηθέως, Λαγκαδά, Αγίων Πάντων, Χαλκοκονδύλη, Πλάτωνος, Βενιζέλου, Πέραν, Ευξείνου και Αγάθωνος). Στο σημείο αυτό βρισκόταν τμήμα του δυτικού νεκροταφείου της αρχαίας πόλης (γνωστότερου ως "νεκροταφείου Βαρδαρίου"), όπου έχουν αποκαλυφθεί τάφοι της Ελληνιστικής, αλλά κυρίως της Ρωμαϊκής Εποχής και μεταγενέστεροι (κιβωτιόσχημοι, κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς, καλυβίτες, καμαροσκεπείς και εγχυτρισμοί), που χρονολογούνται από τον 2ο μ.X. ως τον 8ο μ.X. αι. Επίσης, έχουν βρεθεί ταφικοί περίβολοι, ένα ταφικό παρεκκλήσι, μια τρίκλιτη βασιλική, κινστέρνες και φρεάτια, κεραμικοί κλίβανοι, ένα κεραμοπλαστείο και άλλα κτιριακά κατάλοιπα. 2. Πλατεία Δημοκρατίας Στο Βαρδάρι, η σκαπάνη αναμένεται να πέσει σε αρχαία σε βάθος 9 μέτρων, με τον υδροφόρο ορίζοντα να εντοπίζεται στα 4,50 μέτρα. Τα πρώτα σχέδια προέβλεπαν την κατασκευή του σταθμού επί της πλατείας Δημοκρατίας, μέσα από το αρχαίο τείχος, στη θέση της Χρυσής Πύλης. Η σημαντικότητα των εν λόγω μνημείων, ωστόσο, οδήγησε στην απόφαση για μετακίνηση του σταθμού εκτός των τειχών. Στους αρχαίους χρόνους, στο ίδιο σημείο βρισκόταν το θρησκευτικό κέντρο της πόλης, το Σεραπείον (μεταξύ των οδών Καραολή και Δημητρίου, Σβορώνου και Πτολεμαίων), ενώ εκτός των τειχών αρχίζει το δυτικό νεκροταφείο (μεταξύ του παλαιού σιδηροδρομικού σταθμού και του συνοικισμού της Παναγίας Φανερωμένης). Τάφοι -κυρίως της Βυζαντινής Εποχής- έχουν ανασκαφεί και εντός των τειχών (στις οδούς Δωδεκανήσου, Μοσκώφ και Μαβίλη). Συνολικά στην περιοχή έχουν πραγματοποιηθεί 39 αρχαιολογικές ανασκαφές, οι οποίες έχουν φέρει στο φως κτίρια με ψηφιδωτά δάπεδα από τη Ρωμαϊκή έως την πρώιμη Βυζαντινή Εποχή, τάφους από την Ελληνιστική ώς τη Βυζαντινή Εποχή, ναΐσκους-ιερά του Σεραπείου, οδούς, έναν οκταγωνικό παλαιοχριστιανικό ναό, λουτρά, εργαστηριακούς κλιβάνους, αποθήκες, αγωγούς, δεξαμενές, πηγάδια, κινστέρνες και τμήματα του δυτικού τείχους (κατάλοιπα τριγωνικών προβόλων, πύργων και του προτειχίσματος). Νοτίως της περιοχής αυτής βρίσκεται το Τοπ Χανέ ή Πύργος του Βαρδαρίου. 3. Βενιζέλου με Εγνατία Οι αρχαιότητες στη διασταύρωση των δύο κεντρικών οδών υπολογίζεται ότι βρίσκονται σε βάθος 7-9 μέτρων, με τον υδροφόρο ορίζοντα στα 5,20 μέτρα. Και στην περίπτωση του συγκεκριμένου σταθμού οι υπεύθυνοι της "Αττικό Μετρό" αποφάσισαν μετακίνηση προς τα ανατολικά (εγγύτερα στην αρχαία αγορά) από την αρχική του θέση, λόγω των αρχαιοτήτων. Ο λόγος; Στην περιοχή που ορίζουν οι οδοί Φιλίππου, Αριστοτέλους, Σολωμού, Βαλαωρίτου, Αντιγονιδών και Κρυστάλλη οι κατά καιρούς ανασκαφές (21 συνολικά) αποκάλυψαν ρωμαϊκά και υστερορωμαϊκά κτίρια, ψηφιδωτά δάπεδα και μαρμαροθετήματα, ένα λουτρό, αγωγούς, πηγάδια και δύο κινστέρνες, αρχαίους δρόμους, τάφους και έναν ναό της Υστεροβυζαντινής Εποχής. Σύμφωνα με τα αρχικά σχέδια, ο σταθμός θα κατασκευαζόταν ακριβώς μπροστά από το Αλκαζάρ (ή Χαμτζά Μπέι Τζαμί), σε απόσταση πολύ κοντινή στην Παναγία Χαλκέων. Γύρω από τον συγκεκριμένο ναό, στο ύψος της Αριστοτέλους, βρίσκεται η Κάτω Πλατεία, η οποία αποτελεί προέκταση της αρχαίας αγοράς και δεν έχει ακόμη ερευνηθεί αρχαιολογικά. Στο ίδιο σημείο αναμένεται να αποκαλυφθούν νέα τμήματα της ρωμαϊκής Βία Ρέτζια. 4. Πλατεία Αγίας Σοφίας Αρκετά "προβληματικός" είναι για τους αρχαιολόγους ο σταθμός στην Αγίας Σοφίας, ο οποίος θα κατασκευαστεί κάτω από το οδόστρωμα της Εγνατίας, στο ύψος της πλατείας Μακεδονομάχων. Στη συγκεκριμένη περιοχή εκτιμάται ότι θα βρεθεί σημαντικότατος αριθμός αρχαιοτήτων σε βάθος 7-9 μέτρων, με τον υδροφόρο ορίζοντα στα 6,50 μέτρα. Στην ευρύτερη περιοχή του βρίσκονται η αρχαία αγορά, τα λουτρά Παράδεισος, το κρηναίο οικοδόμημα της "Εξέδρας", η Παναγία Αχειροποίητος και ο Άγιος Αθανάσιος. Σε συνολικά 49 ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί κατά καιρούς εντοπίστηκαν οικίες και κτίρια από την Ελληνιστική έως τη Βυζαντινή Εποχή με ψηφιδωτά δάπεδα, τοιχογραφίες, μαρμαροθετήματα, δεξαμενές και κινστέρνες. Παράλληλα, βρέθηκαν φρέατα, αγωγοί, λουτρά και θέρμες, δύο νυμφαία, τάφοι, εργαστήρια και αποθήκες, οδοί πλακοστρωμένες, κατάλοιπα βυζαντινών και μεταβυζαντινών ναών και το Επισκοπικό Μέγαρο της πόλης. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, η αρχαία αγορά επεκτεινόταν πιθανότατα έως την Εγνατία, το νότιο τμήμα της όμως (η Κάτω Πλατεία, η Μεγαλοφόρος των Βυζαντινών με την Παναγία των Χαλκέων και το Μπέι Χαμάμ) δεν έχει ακόμη ερευνηθεί. Τμήμα της ρωμαϊκής Βία Ρέτζια αναμένεται να βρεθεί στη διασταύρωση της οδού Μενελάου με την Εγνατία (σε βάθος 4,5 μέτρων), ενώ πίσω από την Αχειροποίητο (στην οδό Χριστοπούλου) βρέθηκαν οικία των ρωμαϊκών χρόνων και μεγάλο δημόσιο συγκρότημα λουτρών. Ρωμαϊκή αστική κατοικία με λουτρό, κτίρια των παλαιοχριστιανικών χρόνων με ψηφιδωτά, αλλά και το Επισκοπικό Μέγαρο Θεσσαλονίκης έχουν αποκαλυφθεί μεταξύ των οδών Παρασκάκη και Κουκουφλή. 5. Πλατεία Συντριβανίου Στην περίπτωση αυτή, ο σταθμός χωροθετήθηκε έξω από τα ανατολικά τείχη της αρχαίας πόλης (βόρεια του οδοστρώματος της Εγνατίας, στο χώρο του Ασύλου του Παιδιού), για να μην πέσει πάνω στον κεντρικό αποχετευτικό αγωγό της Θεσσαλονίκης. Στο σημείο αυτό αναμένεται να βρεθεί ιδιαίτερα μεγάλος αριθμός τάφων (σε βάθος περί τα 7 μέτρα, με τον υδροφόρο ορίζοντα στα 4,5-6 μέτρα). Στην ευρύτερη περιοχή έχουν πραγματοποιηθεί μέχρι σήμερα 57 ανασκαφές, που έχουν φέρει στο φως το θριαμβικό τόξο του Γαλέριου, ανάκτορο του 300-311 μ.Χ. (περιλαμβάνει το περιστύλιο αίθριο και τα βασιλικά δωμάτια, λουτρό, νυμφαίο, τον ιππόδρομο, μαυσωλείο και θέατρο-στάδιο). Λίγο βορειότερα βρίσκεται η Ροτόντα, η οποία συνδεόταν με το τετράπυλο του Γαλέριου μέσω πομπικής οδού με στοές. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά το συγκεκριμένο μνημείο, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι χρήζει ιδιαίτερης προστασίας, με δεδομένο ότι οι σήραγγες θα περάσουν κοντά στα θεμέλιά του (14 μέτρα κάτω από αυτά και 4 μέτρα σε οριζόντια γραμμή). Στον ευρύτερο χώρο του συγκεκριμένου σταθμού έχουν βρεθεί οικοδομικά κατάλοιπα από τη Ρωμαϊκή έως τη Μεταβυζαντινή Εποχή με τοιχογραφίες, ψηφιδωτά και ορθομαρμαρώσεις, αρχαίες οδοί, λουτρά, κινστέρνες και εργαστήρια αγγειοπλαστικής. Εκτός των τειχών της πόλης βρισκόταν τμήμα του αρχαίου ανατολικού νεκροταφείου. Εκεί, έχουν ήδη εντοπισθεί πολλοί τάφοι της ίδιας περιόδου, όλων των ειδών. 6. Πανεπιστήμιο Μακεδονίας Ο επόμενος σταθμός του μετρό θα κατασκευαστεί ακριβώς μπροστά από το ίδρυμα, κάτω από το οδόστρωμα της Εγνατίας, σε σημείο όπου βρισκόταν μέρος του αρχαίου ανατολικού νεκροταφείου. Εν αντιθέσει με τους εντός των τειχών σταθμούς, εδώ τα αρχαία αναμένεται να βρεθούν σε μικρό βάθος (2-3,50 μέτρα). Ήδη, οι περίπου 20 ανασκαφές που έχουν πραγματοποιηθεί έχουν φέρει στο φως κυρίως τάφους (από την Ελληνιστική έως τη Βυζαντινή Εποχή), μια τρίκλιτη κοιμητηριακή βασιλική, μια ρωμαϊκή έπαυλη με λουτρό, ένα ψηφιδωτό δάπεδο, μια δεξαμενή αλλά ακόμη και μια εγκατάσταση της Νεολιθικής Εποχής. 7. Περιοχές Παπάφη, Ευκλείδη, Φλέμινγκ Σύμφωνα με τον σχεδιασμό της "Αττικό Μετρό Α.Ε.", η γραμμή θα περάσει (με αντίστοιχους σταθμούς) από τη λεωφόρο Κωνσταντίνου Καραμανλή και τις οδούς Κατσιμίδη και Δελφών. Εκατέρωθεν των δύο πρώτων σταθμών έχουν αποκαλυφθεί ο σημαντικός προϊστορικός οικισμός της Τούμπας και το παλαιοχριστιανικό, κυρίως, νεκροταφείο της Αγίας Τριάδας (πολλοί τάφοι του οποίου φέρουν τοιχογραφίες), ενώ νοτίως του ναού έχει αποκαλυφθεί λατρευτικό κτίριο (μάλλον μαρτύριο). Σε κοντινή απόσταση από τον σταθμό του "Ευκλείδη" βρέθηκε μακεδονικός τάφος ιδιαίτερης σημασίας (χρονολογείται στα τέλη του 3ου π.Χ. αιώνα), ο οποίος βρισκόταν πάνω σε αρχαία αρτηρία. Οι φερτές επιχώσεις και για τους τρεις σταθμούς υπολογίζονται στα 3, 4 και 2 μέτρα, αντίστοιχα, ενώ ο υδροφόρος ορίζοντας έχει εντοπιστεί στα 1, 1,95 και 5,87 μέτρα. Στο πλαίσιο αυτό, όπως εκτιμούν οι αρχαιολόγοι, υπάρχει πιθανότητα να αποκαλυφθούν σποραδικές ταφές σε σχετικά μικρά βάθη. 8. Περιοχές Αναλήψεως, Πατρικίου Από τις μάλλον "ασφαλείς" περιπτώσεις, καθώς σε αρκετή απόσταση από τους δύο συγκεκριμένους σταθμούς δεν έχουν εντοπισθεί αρχαία (κάτι που απομένει να αποδειχθεί και στην πράξη, βεβαίως...). 9. Περιοχές Βούλγαρη, Νέας Ελβετίας, αμαξοστάσιο Και οι εν λόγω σταθμοί έχουν χωροθετηθεί σε περιοχές με λίγες αρχαιότητες. Πρόκειται, κυρίως, για μακεδονικούς τάφους και σποραδικές ταφές αρχαϊκών και κλασικών χρόνων στην περιοχή Αλλατίνη, οι οποίες εικάζεται ότι ανήκουν σε νεκροταφείο των αρχαϊκών χρόνων που έχει εντοπισθεί στην περιοχή. Στο σημείο αυτό, το βάθος των φερτών επιχώσεων είναι 5,80, 1 και 0 μέτρα, αντιστοίχως, ενώ το βάθος του υδροφόρου ορίζοντα υπολογίστηκε στα 6,78 και 8,90 μέτρα. ΑΓΓΕΛΟΣ Ν. ΒΑΣΣΟΣ