Το μετρό αποκαλύπτει την άγνωστη Θεσσαλονίκη

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 10/06/2008

Της Γιωτας Μυρτσιωτη

Οι προσδοκίες ήταν και είναι μεγάλες. Ολοι μιλούσαν για τη μεγαλύτερη αρχαιολογική ανασκαφή στην καρδιά της Θεσσαλονίκης, ελπίζοντας ότι ο μετροπόντικας θα φέρει στο φως ανεκτίμητης αξίας ευρήματα που σηματοδοτούν τη διαχρονική πορεία της πόλης και θα φωτίσουν άγνωστες πτυχές της ιστορίας της. Ωστόσο, πολλά ερωτήματα προκύπτουν από τη μέχρι τώρα διαχείριση του αρχαιολογικού θησαυρού στους χώρους όπου διενεργούνται τα έργα του μετρό, καθώς δείχνει να κινείται σε συνθήκες ακατανόητης μυστικότητας. Τα τέσσερα χρυσά στεφάνια που έκρυβε απλός λακκοειδής τάφος ελληνιστικής περιόδου στον χώρο της Βιβλιοθήκης του ΑΠΘ και είδαν πριν από τρεις ημέρες το φως της δημοσιότητας με περιπετειώδη τρόπο και μόνο μέσω Αθηνών (υπουργείο Πολιτισμού), ήταν το αποκορύφωμα.

Το σκοτεινό τούνελ της πληροφόρησης από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία (ΙΣΤ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων) είχε στηθεί εξαρχής, τροφοδοτώντας όπως είναι αναμενόμενο φημολογίες περί φόβου ενδεχόμενης καθυστέρησης του έργου. Ουδέποτε ανακοινώθηκε λεπτομερώς πόσα, τι είδους και ποια ευρήματα έκρυβαν οι 800 και πλέον ταφές του εκτός των τειχών Ανατολικού Νεκροταφείου που έχουν ανασκαφεί ώς σήμερα σ’ έναν από τους σταθμούς του μετρό. Ούτε έγιναν γνωστά τα ευρήματα ανασκαφών στις «υψηλού αρχαιολογικού κινδύνου» όπως είχαν χαρακτηριστεί, περιοχές μεταξύ Ν.Σ. Σταθμού (σε 200 και πλέον τάφους του δυτικού νεκροταφείου) και Συντριβανίου από τις οποίες αναμένεται εντυπωσιακή αρχαιολογική «σοδειά».

Οι εισηγήσεις στο ΚΑΣ έκαναν λόγο για κτερίσματα ελάχιστων τάφων, γυάλινα και πήλινα αγγεία, χρυσά και χάλκινα νομίσματα, λυχνάρια, μεταλλικά αντικείμενα σε απλές ταφές που χρονολογούνται από τους ελληνιστικούς χρόνους ως τον 4ο μ.Χ. αιώνα. Πρόσφατα μάλιστα, ο χώρος της βιβλιοθήκης χαρακτηρίστηκε «το φτωχότερο τμήμα του νεκροταφείου» με τάφους που φαίνεται ότι ανήκαν σε άτομα κατώτερης κοινωνικής τάξης. Η γυναικεία ταφή με τα χρυσά στεφάνια απο φύλλα ελιάς των πρώιμων ελληνιστικών χρόνων διέψευσε τελικά τις εκτιμήσεις. Η νεκρή, σύμφωνα το ΥΠΠΟ, ήταν κτερισμένη με δύο χρυσά στεφάνια τοποθετημένα στα πόδια (ασυνήθιστο για αρχαία ταφή) και δύο στην περιοχή του κρανίου, χρυσά σκουλαρίκια με ημιπολύτιμους λίθους με τη μορφή κεφαλής σκύλου, ένα χάλκινο νόμισμα, χρυσή δανάκη, χάλκινο κάτοπτρο, δύο πήλινες πυξίδες, ένα χάλκινο και τέσσερα πήλινα αγγεία.

Ποια κοινωνική τάξη εκπροσωπούσε η γυναίκα που βρίσκεται θαμμένη εδώ και 2.500 χρόνια; Τι σηματοδοτεί το χρυσό στεφάνωμα και μάλιστα με φύλλα ελιάς (κι όχι μυρτιάς που ήταν το σύνηθες στον χώρο της Μακεδονίας) στα πόδια και το κεφάλι; Ποιες φυλαγμένες μνήμες πανάρχαιες και χθόνια μυστικά κρατούσε μέχρι χθες κάτω από τις πολυσύχναστες εγκαταστάσεις της Πανεπιστημιούπολης;

Η νεκρή όπως επιβεβαιώνουν ίχνη αποσαρθρωμένων ξύλων ήταν τοποθετημένη σε ξύλινο φέρετρο σε ύπτια στάση με το κρανίο στα βορειοανατολικά και τα χέρια παράλληλα στον κορμό. Αν και τα οστά είναι εξαιρετικά αποσαρθρωμένα το ύψος του σωζόμενου σκελετού φθάνει τα 1,12 μέτρα.

«Δεν αποτελεί έκπληξη»

Σε μερίδα των αρχαιολόγων, το πρόσφατο εύρημα δεν αποτελεί έκπληξη. Στις «απαξιωτικές αναφορές περί ”φτωχικών” περιοχών της εκτός των τειχών Θεσσαλονίκης όπου σκάβει το Μετρό με τα αναμενόμενα και ευτελή ευρήματα και τα ασήμαντα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα», είχε τοποθετηθεί η μέχρι πρότινος ως επικεφαλής των ανασκαφών στους εκτός των ανατολικών τειχών σταθμούς του μετρό (Συντριβάνι και Πανεπιστήμιο) αρχαιολόγος της ΙΣΤ Ε.Π.ΚΑ κ. Μαρία Τσιμπίδου-Αυλωνίτη.

Η ενασχόλησή της, επί 25ετία με την απέραντη Νεκρόπολη απέδωσε κατά καιρούς πλείστες ανακοινώσεις, καθώς όπως αναφέρει, την τελευταία μόνο εικοσαετία έχουν ανασκαφεί περισσότερα από 2.000 ταφικά μνημεία εκπλήσσοντας για τα αξιόλογα ευρήματα που τεκμηριώνουν αδιάλειπτη χρήση του ανατολικού νεκροταφείου από το τέλος του 4ου αιώνα π.Χ. μέχρι τουλάχιστον και το β΄ μισό του 4ου αι μ.Χ. «Θεωρώ μάλλον αδικαιολόγητη την έκπληξη που αρχικά προκάλεσε ο εντοπισμός αρχιτεκτονικών κατάλοιπων στην περιοχή βιβλιοθήκης», επισήμανε χαρακτηριστικά η κ. Τσιμπίδου. Αφησε επίσης ερωτήματα για την τύχη κτιρίου μνημειακού χαρακτήρα με εξαίρετα ψηφιδωτά δάπεδα στον σταθμό Συντριβάνι όπου οι εργασίες του μετρό προχωρούσαν με γοργούς ρυθμούς. «Ενα νεκροταφείο δεν είναι μόνο τα σκάμματα και τα μνημεία του. Δεν είναι ένας χώρος έρημος, δεν είναι αποκομμένος από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, και, όσο οξύμωρο κι αν ακούγεται, στα όριά του δεν επικρατεί... άκρα του τάφου σιωπή!».